Đầu tư chứng khoán, hay như chúng ta thường gọi là “chơi chứng khoán”, đang ngày càng phổ biến tại Việt Nam. Đây là một kênh đầu tư sinh lời hứa hẹn, tuy nhiên rủi ro đi kèm cũng không ít. Để bước chân vào thị trường, nhà đầu tư cần học chơi chứng khoán một cách bài bản để đạt được mức lợi nhuận tối đa với tỷ lệ rủi ro thấp nhất. Trong bài viết dưới đây, FinPeace sẽ cùng bạn tìm hiểu những khái niệm căn bản nhất về chứng khoán và thị trường chứng khoán.
Bạn cần biết gì về đầu tư chứng khoán?
Chứng khoán là gì?
Chứng khoán là một loại tài sản chứng nhận quyền sở hữu hợp pháp của chủ sở hữu đó với một phần tài sản hoặc vốn của nhà phát hành chứng khoán. Chứng khoán bao gồm các sản phẩm tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, chứng quyền, chứng chỉ quỹ,….
Chứng khoán cũng như một loại hàng hóa có thể mua bán trao đổi trên thị trường. Các công ty/tổ chức phát hành chứng khoán nhằm huy động vốn từ các nhà đầu tư trên thị trường. Việc các nhà đầu tư mua chứng khoán của công ty/tổ chức đó đồng nghĩa với việc họ đã trở thành chủ sở hữu một phần tài sản của đơn vị phát hành.
2 đặc điểm của chứng khoán
1, Tính thanh khoản của chứng khoán
Tính thanh khoản của thị trường chứng khoán (market liquidity) là khả năng chuyển đổi từ chứng khoán thành tiền mặt và ngược lại. Tính thanh khoản của chứng khoán thể hiện khả năng một cổ phiếu có thể được mua/bán dễ dàng mà không làm biến động giá của cổ phiếu đó và có thể phục hồi tốt nguồn vốn ban đầu.
Thị trường có tính thanh khoản càng cao, càng cho thấy rằng thị trường đó có tính năng động cao.
2, Tính rủi ro của chứng khoán
Tính rủi ro là một phần tất yếu khi tham gia đầu tư chứng khoán. Tính rủi ro của chứng khoán có thể bị tác động bởi các yếu tố ngoại vi như rủi ro thị trường, tỷ giá, lãi suất, lạm phát, rủi ro chính trị,…
Rủi ro chứng khoán được chia thành 02 loại:
- Rủi ro hệ thống (rủi ro thị trường): là các rủi ro ảnh hưởng đến toàn bộ thị trường mà bất cứ nhà đầu tư nào cũng không thể tránh khỏi.
- Rủi ro phi hệ thống (rủi ro cá biệt): là những rủi ro chỉ gây ảnh hưởng đến một phạm vi/lĩnh vực riêng lẻ, không bao phủ toàn bộ thị trường. Đối với rủi ro phi hệ thống, các nhà đầu tư hoàn toàn có thể dựa vào khả năng phán đoán, phân tích thị trường để hạn chế tối đa. Đặc biệt, các nhà đầu tư mới học chơi chứng khoán cần đặc biệt lưu ý trước những rủi ro này.
5 loại chứng khoán cơ bản mà người học chơi chứng khoán cần biết
Để bắt đầu học chơi chứng khoán, các nhà đầu tư F0 cần nắm được các loại chứng khoán cơ bản trên thị trường hiện nay gồm có những gì, khác nhau như thế nào.
1, Cổ phiếu
Theo khoản 1 Điều 121 Luật Doanh nghiệp 2020, cổ phiếu là chứng chỉ do công ty cổ phần phát hành, bút toán ghi sổ hoặc dữ liệu điện tử xác nhận quyền sở hữu một hoặc một số cổ phần của công ty đó. Chỉ công ty cổ phần mới có quyền phát hành cổ phiếu. Nhà đầu tư mua cổ phiếu của doanh nghiệp đồng nghĩa với việc góp vốn cho doanh nghiệp và trở thành cổ đông sở hữu một phần tài sản của doanh nghiệp đó.
Cổ phiếu được chia thành 02 loại chính:
- Cổ phiếu thường/Cổ phiếu phổ thông: cho phép chủ sở hữu được quản lý, kiểm soát hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, được tham dự đại hội cổ đông và biểu quyết những vấn đề lớn của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp phá sản, cổ đông được chi trả số tiền còn lại sau khi doanh nghiệp thanh toán các khoản nợ và cổ phiếu ưu đãi theo phần trăm cổ phiếu mà họ nắm giữ.
- Cổ phiếu ưu đãi: là loại cổ phiếu có mức cổ tức được xác định bằng một số tiền hoặc một tỷ lệ phần trăm cố định, tùy loại cổ phiếu ưu đãi mà chủ sở hữu sẽ được chia cổ tức cao hơn cổ phiếu thường, tuy nhiên lại không có quyền tham dự đại hội cổ đông và không có quyền tác động trực tiếp đến các quyết định quan trọng của doanh nghiệp.
2, Trái phiếu
Trái phiếu là loại chứng khoán xác nhận nghĩa vụ nợ của doanh nghiệp hoặc chính phủ với người nắm giữ. Trái phiếu đóng vai trò bằng chứng xác nhận khoản nợ giữa đơn vị phát hành và người cho vay (trái chủ). Đơn vị phát hành trái phiếu có trách nhiệm chi trả tiền lãi cho nhà đầu tư theo kỳ hạn của loại trái phiếu mà họ nắm giữ và chi trả cả gốc lẫn lời cho họ vào thời điểm đáo hạn.
Khác với cổ phiếu, thu nhập của chủ sở hữu trái phiếu là cố định vào mỗi kỳ chứ không phụ thuộc vào kết quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Khi doanh nghiệp phá sản, số tiền thanh lý tài sản được ưu tiên sử dụng để trả nợ trước cho trái chủ. Do đó, trái phiếu là một kênh đầu tư an toàn và ổn định cho người mới học chơi chứng khoán. Tuy nhiên, người sở hữu trái phiếu sẽ không có quyền được tham gia biểu quyết cũng như các quyết định kinh doanh của đơn vị phát hành.
3, Chứng chỉ quỹ
Chứng chỉ quỹ cũng là một loại chứng khoán vốn, được phát hành bởi công ty quản lý quỹ và có vai trò chứng nhận quyền sở hữu của nhà đầu tư đối với một phần vốn góp vào quỹ. Việc nhà đầu tư mua chứng chỉ quỹ cũng đồng nghĩa với việc họ ủy thác vốn cho công ty quản lý quỹ để thành lập quỹ đầu tư chứng khoán.
Tương tự như trái phiếu, người sở hữu chứng chỉ quỹ không có quyền tham gia vào các hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp, mọi quyết định đều do đội ngũ chuyên gia tại công ty quản lý quỹ đưa ra.
4, Chứng khoán phái sinh
Chứng khoán phái sinh không có giá trị nội tại, mà là một hợp đồng tài chính được thiết lập để chứng nhận cam kết về quyền và nghĩa vụ giữa người sở hữu và đơn vị phát hành chứng khoán ở thời điểm hiện tại về một giao dịch hoặc tài sản trong tương lai.
Chứng khoán phái sinh được chia làm 04 loại chính:
- Hợp đồng kỳ hạn
- Hợp đồng tương lai
- Hợp đồng quyền chọn
- Hợp đồng hoán đổi
Hiểu đơn giản, chứng khoán phái sinh cho phép nhà đầu tư dựa vào dự đoán của mình về khả năng phát triển tăng hoặc giảm của một loại tài sản trong tương lai để đặt và khớp lệnh giao dịch. Nếu loại tài sản đó biến động đúng như dự đoán, nhà đầu tư sẽ thu được lợi nhuận.
5, Các loại chứng chỉ có nguồn gốc chứng khoán
Bên cạnh các sản phẩm chứng khoán cơ bản là các loại chứng chỉ có nguồn gốc chứng khoán, thể hiện quyền mua/bán hoặc quyền thụ hưởng của chủ sở hữu đối với chứng khoán. Có 03 loại chứng chỉ bao gồm:
- Chứng quyền: chứng nhận quyền mua cổ phiếu mới do doanh nghiệp phát hành, được phát hành cho các cổ đông cũ hoặc chủ sở hữu để thực hiện giao dịch.
- Chứng khế: chứng nhận được phát hành kèm trái phiếu để xác định quyền mua trái phiếu của chủ sở hữu trong một số trường hợp cụ thể.
- Chứng chỉ thụ hưởng: chứng nhận quyền lợi của nhà đầu tư đối với quỹ đầu tư.
Bạn cần biết gì về thị trường chứng khoán?
Thị trường chứng khoán là gì?
Thị trường chứng khoán là nơi diễn ra các hoạt động giao dịch trao đổi, mua bán chứng khoán giữa các chủ thể tham gia thị trường. Thị trường chứng khoán bao gồm các cổ phiếu được niêm yết trên sàn chứng khoán, hoặc các loại cổ phiếu giao dịch không công khai. Về cơ bản, thị trường chứng khoán là nơi giải quyết nhu cầu kêu gọi vốn cho các doanh nghiệp/tổ chức và nền kinh tế nói chung. Tại Việt Nam, các nhà đầu tư trên thị trường chứng khoán chủ yếu giao dịch và mua bán cổ phiếu.
Thị trường chứng khoán được chia làm 02 loại chính, gồm thị trường sơ cấp và thị trường thứ cấp.
02 loại thị trường chứng khoán
1, Thị trường sơ cấp
Thị trường sơ cấp là nơi chứng khoán được phát hành đầu tiên bởi các đơn vị phát hành nhằm mục đích huy động vốn. Tại thị trường sơ cấp, chứng khoán được bán với giá phát hành và tiền bán chứng khoán thuộc quyền sở hữu của các đơn vị phát hành (doanh nghiệp, quỹ đầu tư hoặc chính phủ).
Thị trường sơ cấp chỉ hoạt động khi các đơn vị phát hành có nhu cầu huy động nguồn tiền nhàn rỗi thành vốn dài hạn để phục vụ các hoạt động kinh doanh (ví dụ như các đợt phát hành lần đầu, phát hành riêng lẻ, IPO,…)
2, Thị trường thứ cấp
Thị trường thứ cấp là nơi diễn ra các hoạt động giao dịch chứng khoán sau khi đã được phát hành qua thị trường sơ cấp. Tại thị trường thứ cấp, dòng tiền giao dịch chứng khoán không phục vụ mục đích kêu gọi vốn cho các đơn vị phát hành, thay vào đó là mang lại lợi nhuận cho các nhà đầu tư, các cổ đông và người học chơi chứng khoán trên thị trường, di chuyển các dòng vốn đầu tư hoặc các loại tài sản xã hội.
Các thành phần tham gia thị trường chứng khoán
1, Nhà đầu tư:
Gồm nhà đầu tư cá nhân và nhà đầu tư có tổ chức.
2, Nhà tạo lập thị trường (Đơn vị phát hành):
Là doanh nghiệp/tổ chức thực hiện các hoạt động mua/bán chứng khoán, bao gồm:
- Chính phủ
- Công ty/Doanh nghiệp
- Chính quyền địa phương
- Ngân hàng
- Kho bạc
- Quỹ đầu tư
- Công ty chứng khoán
3, Trung gian môi giới:
Gồm các công ty chứng khoán và các trung gian tài chính
4, Cơ quan tổ chức thị trường:
- Sở giao dịch chứng khoán
- Ủy ban chứng khoán Nhà nước
- Trung tâm lưu ký chứng khoán
- Hiệp hội kinh doanh chứng khoán
Vai trò của thị trường chứng khoán
Thị trường chứng khoán mang lại rất nhiều lợi ích, không chỉ cho đơn vị phát hành chứng khoán và các nhà đầu tư mà còn cho nền kinh tế nói chung.
Lợi ích đối với đơn vị phát hành
Để có được nguồn vốn dài hạn ổn định để phát triển các hoạt động sản xuất kinh doanh, bên cạnh việc vay vốn ngân hàng, các doanh nghiệp/tổ chức có thể huy động được nguồn vốn dồi dào từ công chúng thông qua việc phát hành chứng khoán.
Lợi ích đối với nhà đầu tư
Thị trường chứng khoán luôn mang lại những cơ hội tốt cho các nhà đầu tư để tạo ra nguồn thu nhập thụ động. Nhà đầu tư có thể thu về lợi nhuận từ việc tham gia giao dịch hoặc ăn cổ tức. Tuy nhiên đối với người mới học chơi chứng khoán, thị trường chứng khoán có thể gây ra thua lỗ nặng nề khi nhà đầu tư chưa có kỹ năng vững vàng.
Lợi ích đối với nền kinh tế
Sức khỏe của một nền kinh tế được chính là biểu hiện rõ nhất thông qua thị trường chứng khoán, cụ thể là qua các chỉ số đo lường thị trường và giá cổ phiếu. Các công ty niêm yết trên thị trường cần công khai minh bạch các thông tin về sức khỏe tài chính và tình hình hoạt động kinh doanh sản xuất của công ty để các nhà đầu tư trên thị trường có thể từ đó đưa ra quyết định đầu tư vào các doanh nghiệp có tiềm năng phát triển tốt, giúp thúc đẩy nền kinh tế thị trường phát triển ngày một mạnh mẽ.
Người học chơi chứng khoán nên chuẩn bị những gì?
Kiến thức về đầu tư chứng khoán
Rất nhiều nhà đầu tư mới bước chân vào thị trường theo trào lưu hoặc vì ham lợi nhuận nhanh chóng mà không trang bị cho mình kiến thức vững vàng về thị trường chứng khoán. May mắn có thể mỉm cười với bạn một vài lần, nhưng không có may mắn nào có thể giúp bạn chiến thắng trên thị trường mãi nếu như bạn không nắm vững kiến thức chứng khoán cơ bản.
Hãy dành thời gian nghiên cứu về các phương pháp giao dịch, công cụ giao dịch, cũng như tìm hiểu cách thị trường hoạt động và môi trường kinh doanh của những doanh nghiệp mà bạn đang ấp ủ dự định đầu tư (sức khỏe tài chính, tiềm năng phát triển, đối thủ của họ là ai?…). Bạn có thể tìm hiểu các thông tin này thông qua sách vở, các kênh thông tin điện tử hoặc tham gia vào các khóa học chứng khoán cơ bản.
Hiểu bản thân khi đầu tư
“Hiểu bản thân” khi học chơi chứng khoán bao gồm việc hiểu mục đích đầu tư của bản thân và hiểu năng lực tài chính của bản thân. Nhà đầu tư cần hiểu mục đích đầu tư của bản thân để biết mình cần gì, mình đầu tư để đạt được mục tiêu gì; cũng như hiểu năng lực tài chính của bản thân để biết mình là ai, mình có thể dành ra bao nhiêu tiền cho việc đầu tư chứng khoán.
Biết kiểm soát cảm xúc
Khi tham gia đầu tư chứng khoán, các nhà đầu tư rất dễ bị cuốn theo những con sóng thị trường lên xuống bất ngờ, gây ra sự lo lắng bất an và dễ dàng rơi vào bẫy tâm lý. Vì vậy trong quá trình học chơi chứng khoán, nhà đầu tư cần trang bị cho mình kỹ năng kiểm soát cảm xúc để có được một chiếc đầu “lạnh”, vững tâm trước những đợt sóng lên xuống trên thị trường.
Bên cạnh đó, người mới học chơi chứng khoán có thể tự học tại nhà qua sách hướng dẫn, học từ kinh nghiệm của người đi trước, từ các chuyên gia, hoặc tham gia các khóa học đầu tư trên thị trường. Song song với việc học lý thuyết, chuyên gia cũng khuyến khích các nhà đầu tư mới thực hành bằng cách bắt đầu tiết kiệm để có những khoản tiền thừa dành cho đầu tư, sau đó thử đầu tư với số vốn nhỏ hoặc siêu nhỏ để trải nghiệm thị trường.
Qua bài viết này, FinPeace hy vọng đã giúp quý bạn đọc nắm được những khái niệm cơ bản nhất khi học chơi chứng khoán, cũng như đặt những bước chân đầu tiên trên hành trình đầu tư chứng khoán.
